مقدمه
یکی از پایه های مهم اسلام کار میباشد و اسلام برای کار اهمیت زیادی قائل شده و مردم را از بیکاری، تنبلی و سهل انگاری نهی کرده است. همت انسان در کار یک فعالیت آگاهانه است که انسان بوسیله آن و با مضاعف نمودن آن می تواند بر مشکلات خود فائق آید.
انسان بوسیله کار، جنبه های مثبت زندگی را در نظر گرفته و از مزایای ارزشمند آن بهرهمند می گردد و متقابلاً از ابعاد منفی زندگی یعنی گوشه گیری و تنبلی و سستی پرهیزمینماید.
برخی از مضراتی که در جامعه تحت عنوان آسیب تعریف می شوند ، تمام فعالیت های مثبت زندگی انسان را تحت شعاع قرار داده و او را از زندگی طبیعی و نرمال و تلاش و کوشش و همت مضاعف دور می گردانند و اگر این آسیب ها به موقع شناخته شده و ریشه یابی گردند از بروز آسیب های جدی در جامعه جلوگیری به عمل خواهد آمد.
1.اهمیت و جایگاه کار
1.1.معنای لغوی و اصطلاحی کار
کار در لغت در معانی متعدی بکار رفتهاست از جمله؛ کاشتن، کاریدن، کشت وکار، امراز کاشتن و کاریدن، در ترکیب نیز به معنای کارنده و کشت کننده میآید. [1]
1.2.کار در قانون طبیعت و نظام تکوین
کار از دو نظر اهمیتی اساسی دارد؛ 1. قانون طبیعت و سنتهای حاکم بر نظام آفرینش. 2. قانون شریعت و برنامههای آن.
کار در قانون طبیعت نیز از دو جهت اهمیت دارد:
1.از نظر قانونمندیهای حاکم بر طبیعت.2.از نظر قوانین طبیعی حاکم بر وجود انسان و رابطه آنها با قوای روانی و تنی او.
از نظر قانون طبیعت، کار وسیلهای است برای فعلیت یافتن آثار پدیدههای طبیعی و آمادهسازی آنها برای بهره برداری انسان. هر کالایی که مورد استفاده انسان قرار میگیرد، به کمک کار کارگری از بطن طبیعت زاده شده آماده بهره برداری قرار گرفته است. کار، در ارتباط با قوانین حاکم بر وجود انسان نیز ابزاری است برای بودن و شدن آدمی و به فعلیت رسیدن نیروهای جسمی و عقلی وی و رشد و شکوفایی استعدادهای فطری درون شخصیت او.
قرآن کریم از کار و عمل، فراوان سخن گفته است و در بعد از نظام تکوین و تشریع ضرورت و اهمیت کار و عمل را تبیین و تشریع کردهاست و میفرماید:
«لَقَد خَلَقنَا الإنسانَ في کَبَد» .2
انسان را در رنج آفریدهایم.
ماهیت هستی انسان را، در ارتباط با ظرف وجود و حیات او، سختکوشی و تلاش تشکیل میدهد، و در قانونمندی عام عالم، حرکت و عمل و دشواری (رنج: کَبَد) برای انسان ضروری و الزامی شناخته شدهاست.3
امام رضا(علیهالسلام) میفرمایند:
«مردم ما ناگزیرند در تلاش زندگی خویش باشند، سپس کوشش در راه کسب مال را رها کن».
امام صادق (علیهالسلام) میفرمایند:
«فقر نتیجه سستی و تنبلی است».
همچنین از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) نقل است که:
«مردم باید یک سوم از روز را صرف کار و تلاش، یک سوم را صرف خواب و بقیه آن را صرف عبادت، تفریح و فعالیت های اجتماعی کند».
در مجموع کثرت آیات و احادیث مرتبط با کار و تلاش برای تأمین معاش نشاندهنده آن است که اسلام نسبت به فعالیتهای اقتصادی در زندگی مادی توجه ویژهای دارد.4
1.3.اهمیت و جایگاه کار
یکی از پایههای مهم اقتصاد اسلامی، کار است و اسلام برای کارهای تولیدی، به ویژه کشاورزی و دامداری و کارهای توزیعی و کسب و تجارت، اهمیت بسیار قائل است و مردم را از تنبلی و بیکاری و سهلانگاری نهی کردهاست.5
کار، کوشش انسانی است و یک فعالیت آگاهانه انسان است که آدمی بوسیله آن با کمبودها مبارزه میکند و میکوشد تا برای برآوردن نیازهای خود بر مقدار کالاها بیفزاید.در قرآن کریم به حرفهها وشغلها و فعالیتهای زیادی مانند کشاورزی، دامپروری، کشتی رانی، و جهانگردی و … توجه و اشاره کرده است.6
2.توصیههای اسلام درباره کار
2.1.تشویق به کار در قرآن
قرآن کریم پیوسته مردم را به کار و کوشش دعوت و بر آنها فرض کرده تا جنبههای مثبت زندگی را در نظر گرفته، از مزایای ارزشمند دنیا بهرهمند گردیده، متقابلاً از ابعاد منفی زندگی یعنی گوشهگیری، تنبلی و سستی پرهیز نمایند. خداوند متعال فرمود:
«آنگاه که نماز جمعه به پایان رسید، در روی زمین پراکنده شده، از فضل الهی روزی بجوئید».7
و در مقام ایجاد توازن بین زندگانی مادی و معنوی می فرماید:
«و در آنچه خداوند به تو داد، منزلگاه آخرت خویش را طلب نمود، بهرهات را از دنیا فراموش نکن».8
باتوجه به آیات فوق ونظایر آن چنین استفاده میشود که؛ بهرهمند شدن از نعمتهای الهی و رسیدن به استقلال و خودکفایی و بینیازی از اجانب و بیگانگان جز با تلاش و کوشش صادقانه محقق نخواهدشد.9
2.2.کار و کوشش و نکوهش بیکاری
در فرهنگ دین واژههای بیکاری،بی حالی،تعطیلی و… جزء رذایل اخلاقی و با عنوان ضد ارزش مطرح است، چه این که فعالیت، تلاش، تحرک، و کوشش با انگیزههای الهی در جهت صحیح جزء فضایل اخلاقی و به عنوان ارزش دینی مطرح است، ائمه هدی (علیهالسلام) با سیره علمی و عملی خود این اصول اساسی را تبیین کردهاند و ارزشها را مشخص و ضدارزشها را معین فرمودهاند. از جمله پیرامون کراهت خواب و بیکاری که امام صادق (علیهالسلام) فرمودند:
«زیاد خوابیدن و خوش خواب بودن دین و دنیا را از انسان میگیرد. کثرت خواب نشانه بی حالی انسان است و الا انسان با نشاط و بهاری که شور زندگی در وجود اوست خیلی با خواب سر و کار ندارد».10
در اسلام تلاش و کوشش در جهت رفع نیازهای مادی، قویاً توصیه شدهاست .
2.3.تشویق به کار و نکوهش تنبلی
اسلام دین کار و کوشش است و به رغم تبلیغاتی که گاهی از جانب مخالفان اسلام درباره تشویق روحیه دنیا گریزی و ترغیب به آخرت گرایی در این دین دیده میشود و گریز از کار و کوشش را از نتایج این نگرش در میان مسلمانان میدانند، منابع دینی ما پر از روایاتی است که بر این امر تأکید فراوان کردهاست و آن را از بهترین و ارزشمندترین عبادتها شمردهاست.11
در آیهای از قرآن مجید، آفرینش روز و روشنایی آن را برای تأمین معاش ذکر کردهاست.
«وَ جَعَلنَا النَّهارَ مَعاشاً ».12
روز را برای کسب روزی و معیشت قرار دادیم.
بیشک تلاش و تولید و بهرهوری بهینه از آب و خاک راه نفوذرا بر استعمارگران و اجانب میبندد. استعمارگران کهنهکار که با ظاهری خیرخواهانه و به انگیزه تغییرات اساسی در زندگی مردم، به کشورهای جهان سوم وارد شده، به تدریج فرهنگ تنیلی، سستی و تنپروری را در میان مردم نهادینه کرده، سرانجام آب و خاک سرزمین آنها را به انگیزهاحیاء،بازسازی وعمران ازدست آنان میربایند.
از این رو مشاهده میشود در مکتب حیاتبخش اسلام به کار و کوشش از زاویه استقلال و خودکفایی اهمیت ویژهای دادهشدهاست.13
3.آسیب شناسی
آسیب در تعریف عام؛ به معنای معضل و مشکلاتی است که بر پیکره فرد یا جامعه وارد میشود.در آسیبهای فردی، متضرر آسیب، خود شخص میباشد، اما در آسیبهای اجتماعی، تمام افراد یک جامعه درگیر آن مشکل خواهند شد.
برای جلوگیری از بروز آسیب بر پیکره یک جامعه باید بدنبال علت اساسی به وجودآمدن آن مشکل شد، بعداز پیدا کردن علتها و ریشهیابی آن مشکلات وآسیبها باید برای برطرف کردن آنها اقدام کرد.از جمله مشکلات اجتماعی که امکان وقوع آن در طبقات مختلف جامعه است، آسیبهایی نظیر؛ آسیبهای شغلی،آسیبهایاجتماعی،آسیبهای فرهنگی،آسیبهای اقتصادی، آسیبهای سیاسی و …میباشد، که به ذکرچند نمونه ازمهمترین این آسیبها اکتفا میشود.
3.1. انواع آسیبها
3.1.1. آسیبهای شغلی
نقش محافظتی وبازدارندگی«کار» ازارتکاب ناهنجاریها و جرایم در تمام پژوهشهای ملی و بینالمللی تأیید شدهاست.
مطالعات اسمیت در سال 1987، تیلور در سال 1991، فریر در سال 1992 نشان داد که بین کار و سلامت رابطه معناداری برقرار است.
اگرچه رابطه معنادار کار با رفاه خانواده نیازی به استدلال واستشهاد ندارد ولی در این زمینه هم تحقیقات زیادی در کشورهای متعدد انجام شده و به تأثیر بیکاری در از هم گسیختگی و فساد اخلاقی در خانوادهها تأکید گردیدهاست.
اثرگذاری بیکاری بر افزایش جرایم انکارناپذیر است. چنانچه دیکنسون معتقد است بین ارتکاب جنایات و بیکاری رابطه معناداری وجود دارد.
واژه کار آنچنان با واژه انسان متلازم و همراه است که با رویکرد حیاتی هرکدام دیگری را تداعی میکند. البته کار و تلاش برای بقا ادامه حیات نه تنها انسان بلکه برای تمام جانداران پیش شرط زندگی است. بنابراین آسیب شناختی با محوریت کار یکی از مهمترین مباحث در حوزه علوم انسانی مانند(علوم اجتماعی،روانشناسی و …) میباشد.14
3.1.2.آسیبهای اقتصادی
الف)ربا؛علامه طباطبایی در بیان مفهوم ربا چنین میگوید:
«ربا یعنی تبدیل مثل به مثل با مقداری زیادتر مثلاً کیلوگندم را به 12 کیلو، تا مدت معینی به ربا می دهد و یا هزار تومان پول به یک هزار و دویست تومان تا
مدت معینی به ربا بدهد و نیز کالا و جنسی را مثلاً به 10 تومان بفروشد و بعد از مدتی، دوازده تومان بیگرد».15
فرض کنید کسی روزانه، برای اداره زندگی خود به دوهزار تومان، نیاز دارد ولی درآمد او هزار تومان است، درواقع روزی هزار کسری دارد، که ناگزیر، باید آن را از فردی، ربا بگیرد و روز بعد، یک هزار و دویست تومان بدهد. بنابراین دویست تومان از فرد روزانه او در یک روز، کسر شده، هشتصد تومان برای او باقی میماند و همین طور در روزهای دیگر که سرانجام وضعیت زندگی او روز به روز در سراشیبی قرار گرفته، از هستی ساقط میشود. چون رباخوار غیر از هزار تومان خودش، هزار تومان رباگیرنده را نیز در اختیار دارد.16
یکی از مشکلات مهم اجتماع در غالب جوامع بشری، مسأله ربا و معاملات مبتنی بر آن است. این مشکل، در طول تاریخ همراه انسان بوده و با گذشت زمان با اینکه ادیان الهی و اندیشمندان بزرگ اجتماعی با آن به مبارزه پرداختهاند، نه تنها از بین نرفته، بلکه در خیلی از جوامع شکل قانونی و اقتصادی هم به خود گرفته است.17
بعد از رنسانس و فروپاشی سلطه کلیسا در کشورهای اروپایی ربا به تدریج شکل قانونی به خود گرفت و بعد از رشد نظام سرمایهداری، وارد مباحث اقتصادی شد و بعنوان جزء لاینفک آن نظام درآمد و با گسترش این نظام به کشورهای اسلامی علما و اندیشمندان اسلام، خود را با نظامی مواجه دیدند که یکی از اجزای اصلیاش به نص قرآن و سنت حرام است.
در این هنگام بعضی از تحصیل کردهها که شیفته تمدن غرب و نظام سرمایهداری بودند و آن نظام و تمدن را با تمام اجزایش به منزله اصل مسلم و غیرقابل اجتناب میپذیرفتند، با تمسک به بعضی از روایاتی که اهل سنت در مورد مجمل بودن مفهوم ربا نقل میکنند، و با تمسک به بعضی از اختلافات که در مورد محدوده موضوع ربا بین علما هست، دست به تصرف در موضوع و حکم ربا زدند و به شکلهای مختلف کوشیدند تا نشان دهند که «زیاده» و «بهرهای» که در نظام بانکی سرمایهداری مطرح است، ربای حرام شده در قرآن نیست و از نظر مفهومی و ماهوی با آن فرق دارد و یا اگر همان باشد به دلایلی امروزه مباح است.18
بی شک اموری که در قالب احکام تکلیفی در شرع مقدس اسلام آمده، هریک دارای فلسفه و علت خاصی است. یکی از اموری که در دین مقدس اسلام حرام شمرده شده، رباخواری است که فلسفه حرمت آن از چند جهت قابل دقت و بررسی است.19
1.ربا خواری مانع کارهای نیک است.
دیدگاه شارع مقدس، این است که، رباخواری جلوی تجارت و خریدوفروش و تولید،که یک کار شرعی و حلال است، را می گیرد. هشام بن حکم از فلسفه حرمت ربا از امام صادق (علیهالسلام) سؤال کرد و حضرت فرمودند:
«اگر ربا حلال میبود مردم تجارت و کسب را رها میکردند از این رو
خداوند متعال رباخواری را حرام شمرد تا مردم از آن دوری نموده، مبادلات تجاری را پیشه خود سازند و بی شک فزونی سرمایه را در قرض الحسنه باید جستجو کرد».22
ب)رشوهخواری
متأسفانه یکی از بلاهای بزرگی که از دیرباز دامنگیر بشر شده و در عصر حاضر، با شدت بیشتری جریان دارد موضوع رشوه خواری است.
این بیماری مهلک از یک سو بزرگترین مانع اجرای عدالت بشمار رفته، از سوی دیگر قوانین بشر دوستانه که قاعدتاً باید حافظ منافع طبقات ضعیف باشد، به سود طبقات نیرومند که قانون باید آنها را محدود کند، به کار میافتد.
در این شرایط ثروتمندان از خدا بیخبر که برخلاف افراد محروم با رشوه دادن، قوانین هم در دست آنان بازیچهای بیش نیست، به ظلم و ستم بر ضعیفان و محرومان ادامه داده،در نتیجه آرامش جامعه را از بین میبرند.23
گاهی از اوقات زشتی رشوه باعث میشود تا این هدف شوم در لابلای عبارات و عناوین دیگری مانند هدیه، تعارف، حقالزحمه، پول چایی و اِنعام صورت گیرد ولیکن این عناوین هیچ تغییری در ماهیت آن ایجاد نکرده، پولی که از این طریق به دست میآید حرام و نامشروع میباشد.24
رشوهخواری مضرات بسیاری را به همراه دارد از آن جمله:
1.رشوهخواری موجب یأس و نومیدی ضعیفان و محرومان جامعه میگردد زیرا با وجود رشوهدهندگان کسی به کار محرومان رسیدگی نمیکند و درنتیجه محرومان امید به زندگی آینده را از دست میدهند.
2.رشوهخواری موجب جرئت و جسارت ثروتمندان و تضعیف محرومان خواهد شد.
3.رشوهخواری نابودکننده عدالت اجتماعی است، زیرا افرادی که پول بیشتر دارند میتوانند قانون را عوض کنند.
4.رشوهخواری عقیده راست انسان را به کفر کشانده، موجب فساد و تباهی میگردد.
5.رشوهدادن و رشوه گرفتن اعتماد عمومی را سلب میکند. زیرا وقتی بعضی از افراد بدانند که میتوان با کادو و یاپول به هدف خود رسید و عدهای همچنان نظارهگر صحنهها باشند اطمینان و اعتمادشان از مسئولان و حاکمان سلب میشود.25
3.1.3.آسیبهای فرهنگی
اهمیت تلاش و مبارزه فرهنگی در زمان حاضر
اکنون که استکبار جهانی از انقلاباسلامی ما سیلی خوردهوبه نقش عظیم مسلمین درمعادلات جهانی پی بردهاست ما شاهد ایجاد اختلال در جوامع اسلامی، رذالت کافران در ضدیت با اسلام و نسل کشی مسلمانان هستیم بنابراین شکی نیست که همه ایرانیان باید از برادران مسلمان خود در نقاط مسلمان نشین جهان، پشتیبانی کنیم و نیز تردیدی وجود ندارد که برای حفظ عزت و سیادت مسلمانان که یک واجب شرعیاست وظیفه داریم در روابط بین المللی، از مواضع سیاسی کشورهای مسلمانان حمایت کنیم.
تهاجم فرهنگی بر خلاف شیوههای تهاجم نظامی و اقتصادی، یک جریان کاملاً ملموس نیست که بتوان در برابر آن واکنش نشان داد بلکه از تلاشها و تجربههای فراوان دشمنان اسلام حکایت میکند، به همین جهت این شیوه خطرناک ترین نوع هجوم است که اگر با موفقیت همراه باشد دشمن به همه اهداف خود رسیدهاست و دیگر نیازی به مبارزه نظامی هم نخواهدداشت و متأسفانه تلاش دشمنان اسلام تا اندازهای نیز موفق بودهاست زیرا تکنولوژی جدید درها را شکسته و فرهنگ مهاجم، چون مهمان ناخواندهای به اندرونی سر کشیدهاست.و همینطور باوجود تبلیغات وسیعی کهاز طرف مسیحیتعلیهالسلام صورت میگیرد و با وجود کارشکنیها و دشمنیهایی که وهابیون علیه تشیع میکنند و نیز با توجه به غیرقابل مقایسه بودن نیروی انسانی بودجههای کلانی که از طرف واتیکان هزینه میشود لذا باید در امر تبلیغ اسلام و اعزام مبلغ به کشورها کوشش کرد واز آنجا که همواره حقیقت پیروزمیشود، فعالیتهای بسیار ساده واندکی که در آنجا برای معرفی چهره تشیع انجام میگیرد خوشبختانه بازده بسیار چشمگیری دارد.
و همینطور از جمله فعالیتهایی که میتوان در همین راستا انجامداد، ایجاد ارتباط مداوم با مراکزاسلامی، در دیگر کشورهای مسلمان است باید دانست که پویایی و جاودانگی هرچه بیشتر انقلاب اسلامی نیز در پرتو تلاش خستگی ناپذیر ما در تمامی صحنههای علمی،هنری- فرهنگی و پاسخگویی مناسب به نیازهای همهجانبه در داخل و خارج کشور میسر است.26
3.1.4.آسیبهای عقیدتی
دلایل پیدایش خرافات و بدعتها
بدعت در لغت به چیز نو و بیسابقه، آئین نوو رسم تازه گفته میشود.27وهمچنین به رسم وآئین جدید وسنت تازه که برخلاف دستور دین جعل شود نیز بدعت گویند.28
در اصطلاح به فعل یا سخنی که گوینده یا فاعل، آن را بدون تبعیت از صاحب شریعت و بدون توجه به اصول متقن دین و شارع مقدس، ساخته یا مطرح کند، بدعت میگویند.29
بدعت، به ابداع و ابتداع در اصل بهمعنای ایجاد یک امر جدید بوده که بر اثر غلبه استعمال به معنای چیزی که به عنوان نقص یا زیادت در دین وارد شود به کار رفتهاست.30بنابراین به کاری که نظیر نداشتهباشد بدیع میگویند و به اولین فردی که آن کار را انجام دادهباشد مبدع و مبتدع گفته میشود.
نوآوری با بدعت اگرچه از نظر ظاهری هممعنا هستند یعنی نوآوری نیز در لغت به ابتکار، ابداع وکارنو گفته شده.31 به بدعتگذاری هممعنا شدهو نوآورندهرا مبدع،مبتکرو نوآور خواندهاند، اما باید توجه داشت که نوآوری، دراصطلاح به ثمرهی یک سلسله عملیات که از خلاقیت و شکوفایی ذهنی فرد نوآور ناشی شده گفته میشود. بلکه افتراق آنها به استعمال در محاوره مربوط میشود.
کثرت استعمال بدعت با بار منفی،آن را به معنایی خاص سوق داده که عبارتاست از: عمل خلاف سنت یاآئین و رسم نو که مخالف آداب و رسوم تعیین شده از ناحیه شارع مقدس باشد.32
بهطور کلی علل پیدایش خرافات، انحرافات و بدعتها، امور زیر است:
1- جهل و نادانی.
2- آداب و رسوم غلط و القاء دیگران و به قول امروزیها مدگرایی.
3- تعصّب نسبت به آداب و رسوم اقوام و اجداد.
4- توطئه دشمنان و استعمارگران.
5- تبلیغات دروغ.
6- تملک افکار.
7- سادگی مردم.
8- دور شدن از اصول و مبانی اسلامی و غفلت از صراط مستقیم دین.
9- دور بودن از علماء و دانشمندان دینی.
10- محکم نکردن پایههای اعتقادی.
11- عدم تفکر قبل از بیان هرسخن.33
3.1.4.بیکاری در ایران
بیکاری از آثار نامطلوب انقلاب صنعتی است، گرچه نمیتوان روی این مسئلهتأکید کرد. زیرا بیکاری پدیدهای نیست که یکباره بهوجودآمده باشد. اصولاً کار و بیکاری از مسائلی است که همیشه بشر با آن دست به گریبان بوده است. اما آنچه مسلم است تا زمانی که ارکان اجتماعی، پدیدههای مادی و اقتصادی شناخته نشدهبود و تا هنگامی که روابط اجتماعی تا این حد تحت سلطه تولید و تکنیک قرار نگرفتهبود، بیکاری بدین حد غامض و به صورت فعلی مورد توجه واقع نشدهبود.
نکته قابل توجه وجود بیکاری در همه کشورها اعم از توسعه یافته و توسعه نیافته میباشد. با این توضیح که شدت وحدت موضوع در نواحی مختلف متفاوت است به این ترتیب بیکاری و ایجاد شغل یکی از مشکلات عمده دولتها را بهوجودآوردهاست.
در کشورهای کم رشد و به اصطلاح در حال توسعه، بیکاری به صورت حادتری سایر موانع را تحتالشعاع قرار میدهد ودر کشورهایعقبافتاده جنبههای بیکاری در تار و پود جامعه نهفتهاست وبه صورت مزمن درآمده وعقب ماندگی تکنیک در پارهای موارد مسئله را لاینحل متجلی میسازد طرحهای توسعه اقتصادی دراین کشورها عموماً به دنبال تأمین رشد بیشتر درآمد ملی بودهو مسئله اشتغال کمتر موردتوجه قرارمیگیرد و درنتیجه دامنه بیکاری روز به روز بالا میگیرد و وضع را وخیمتر میسازد.
با توجه به این مسئله که توسعهاقتصادی زمانی صورت پذیرفتهاست که صنعت و کشاورزی همگام با یکدیگر پیشرفت حاصل نماید غالباً در کشورهای درحالتوسعه عدم هماهنگی در این زمینه از جمله توسعه نامتناسب مکانیزاسیون در کشاورزی، موجب میشود که میزان قابل توجهی از نیروی کار از بخش کشاورزی به صنعت رویآورند درحالی که ظرفیت موجود صنعت قادر به جذب این گروه نیست و یا سیستم آموزشی، قدرت آمادگی پیداکردن این گروه غیرمتخصص را برای جذب در صنعت ندارد. در چنین شرایطی است که مشکل بیکاری تشدید میشود در حالی که ممکن است درصدی بر رشد اقتصادی افزودهشدهباشد. بنابراین مشکل اشتغال در همه مراحل توسعه و برای همه کشورها مهمترین امراست. گرچه این مسئله برحسب وسعت و طبیعت کشورهای درحالتوسعه در کشورهای صنعتی به نحو قابل ملاحظهای متفاوت است کشورهای درحالتوسعه در تدارک آنند که با ایجاد توسعه اقتصادی برای میلیونها نفر بیکار موجود و تعداد بیشمار کمکاران و تعداد زیادی تازهواردان به بازار کار وسیله امرار معاش مناسبی فراهم سازند.34
4.مدیریت اسلامی
4.1.تقسیم تواناییها
وظایف و یا تواناییهای مدیریت را میتوان به سه دسته تواناییهای خاص، تواناییهای عام و تواناییهای فنی تقسیم کرد.
تواناییهای خاص مسائلی هستند که مستقیماً در مدیریت و رهبری تأثیر میگذارند، مانند برنامهریزی، سازماندهی، انگیزش، هماهنگی و کنترل.
تواناییهای عام تخصصهایی را شامل میشود که با توان مدیریت بهطور کامل و مستقیم ارتباط ندارد بلکه آگاهی نسبت به آنها در تقویت رهبری مؤثراست، مانند تواناییهایمالی، حسابداری، تأمینی، اداری، کارگزینی و بازرگانی.
تواناییهای فنی عبارتند از: توانایی بکار بردن دانش، روشها، فنون و ابزاری که لازمه انجام وظایف خاص میباشد،واز طریق تجربه، تحصیل و کار و روزی کسب میشود. این دسته از تواناییها به تناسب سازمانها و مجموعههای مختلف متفاوت است.35
4.2.ابتکار و نوآوری
کسانی که دارای ابتکار و نوآوری باشند، مورد احترام دیگران واقع شده، زمینه ایجاد قدرت شخصی و نفوذ آن در بین نیروها به وجود میآید.
نوآوری و ابتکار ممکن است به صورت اختراع یک وسیله جدید باشد،ویا به معنای نوآوری در طرحها و برنامههای عملیاتی و یا اینکه در قالب حرکتها و ایجاد تغییرات مطلوب در روند مجموعه نمود پیدا کند.
ابتکار و نوآوری، اگر در مسائل صنعتی و یا در اهداف و طرحهای عملیاتی مشکل باشد و برای همه مدیران آسان نباشد، اما نوآوری در امور جاری سازمان برای بسیاری امکانپذیر است.
به طور کلی باید دانست که چون انسانها از تکرار و یکنواختی، کسل شده و دچار پژمردگی میشوند، حرکتهای جدید و تازه به آنها نشاط میبخشد و روح افسرده آنان را شاداب میکند.این مسأله موجب امیدواری و دلگرمی نسبت به کار گردیده، به سخنان و دستورات رهبر نفوذ بیشتری میدهد.36
4.3.تعهد و مسئولیت پذیری
انسان ها در مسئله تعهد و مسئولیت پذیری از جهت شدت و ضعف، مراتب زیادی دارند، به نحوی که می توان گفت به تعداد انسان های موجود در جهان آفرینش تعهد و مسئولیت پذیری دارای درجات گوناگون می باشد37 و برای اینکه ضریب تعهد و مسئولیت پذیری بالا رود باید نکاتی را رعایت کنیم .از آن جمله:
الف)سعی و کوشش
یکی از ویژگی هایی که موجب موفقیت می شود، سعی و کوشش می باشد. کسانی که در کارها جدی پرتلاش و فعال باشند، موفق ترند.در واقع تلاش و کوشش رمز موفقیت انسان می باشد، افرادی که در زندگی پرتلاش و جدی هستند، مشکلات را حل می کنند و به اهداف خود میرسند.حضرت علی (علیهالسلام) می فرمایند:
«کسی که کوشش نکرد به مجد و عظمت نرسید».
همه انسان های موفق در تاریخ بشریت کسانی بوده اند که با سعی و تلاش بسیار کار کرده و برای رسیدن به هدف جدیت ورزیده اند. اما افرادی که همه چیز را به شوخی می گیرند، هرگز به موفقیت و پیروزی نخواهند رسید.حضرت علی (علیهالسلام) می فرمایند:
«انسان کامل کسی است که جدیت وی بر شوخی او غلبه کند».
و همچنین می فرمایند:
« کسی که بر مرکب جدیت سوار شد، مخالفینش را شکست می دهد».
ب) پشتکار
فراوانند انسان هایی که کارهای بزرگ را با اشتیاق شروع می کنند، اما پس از مدتی، گرمی و شادابی خود را از دست می دهند و کار را ناقص رها می کنند، اینان غالباً کاری را به ثمر نمی رسانند و همه کارها را ناتمام و بلاتکلیف می گذارند. اگر این صفت زشت در افراد رخنه کند، آنان را به سردرگمی و عدم موفقیت مبتلا خواهد کرد.رسول گرامي اسلام (صلی الله علیه و آله) مي فرمايند:
«ارزش و اهمیت امور به تمام کردن آن و اعمال به خاتمه آن است».
و همچنین حضرت علی (علیهالسلام) می فرمایند:
«چیز کمی که مداوم باشد، بهتر از زیادی است که تداوم ندارد».
بنابراین آدمی موظف است با به کار بستن این نکات و ضمیمه نمودن همت عالی و سعی و توان مضاعف بر مشکلات خود و جامعه ای که در آن زندگی می کند، فائق آید.38
نتيجه
سستی و کاهلی از جمله آسیب هایی است که اگر گریبانگیر افراد جامعه درگیر شده و جامعه به سوی انحطاط و انواع جدی تر کشیده می شود.
لذا باید افراد جامعه از سستی و تنبلی بپرهیزند و با همت و کوشش زیاد سعی در برطرف کردن نیازهای خویش نمایند و مسئولین هر جامعه نیز با تقسیم توانایی ها و ایجاد ابتکار وو نوآوری در حل مسائل و تعهد و مسئولیت پذیری بالا و برنامه ریزی و استفاده بهتر از امکانات از بروز آسیب بر پیکر جامعه جلوگیری به عمل آورند.
پي نوشت ها
[1] . محمد، معین، فرهنگ فارسی معین، تهران، نامن، 1384، ص 1911.
2. حدید/11.
3. محسن ،عباس نژاد، قرآن و اقتصاد،مؤسسه انتشاراتی بنیاد پژهش های قرآن حوزه و دانشگاه، ج 1، ص618.
4.همان، ص 608.
5. اخلاق در بازار، ص 37.
6.قرآن وو اقتصاد، ص 625.
7. جمعه/10.
8. قصص/76.
9. حسینعلی، محمدی نژاد، مبارزه با مفاسد اقتصادی، تابستان 1386، تهران، انتشارات نخیل، چ1 ، 28.
10. قرآن و اقتصاد، ص 622.
11.همان، ص 624.
12. نبأ/11.
13.قرآن و اقتصاد، ص 675.
14. نگار، اسعدی، نگار، آسیب های شغلی، تهران، 1386، چ 1، ص 222.
.15محمدحسین، طباطبایی،.تفسیرالمیزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم، 1388، ج 2، ص 429.
16.اسلام و مبارزه با مفاسد اقتصادی، ص 81-82.
17.کلیات نظام اقتصادی، ص 428.
18.همان، ص 429.
19.اسلام وو مبارزه با مفاسد اقتصادی،صص 88-84.
20- حدید/11.
21 . وسائل الشیعه، ج 12، ص 423.
22 . همان، ص 425.
23 . اسلام ومبارزه با مفاسد اقتصادی، صص 120-119.
24 . همان، ص 126.
25 . محسن، قرائتی، تفسیر نور، ج 1، انتشارات مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، ص383.
26 . محمدتقی، مصباح یزدی، تهاجم فرهنگی، انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهش امام خمینی (ره)، چ باقری، پاییز 1380، صص 40-38.
27 . فرهنگ معین، ج 1، ص 484.
28 . فرهنگ عمید، ص 183.
29 . مفردات راغب اصفهانی، ص 39.
30 . فرهنگ عمید، ص 213.
31 . لغت نامه دهخدا، ج 46، ص 815.
32 . ابوالفضل، سبزی، وارونه ها و خرافات در آخر الزمان، چ 3، 1388، قم، دارالکرامة، ص 15.
33 . همان، ص 17.
34 . شهین، غفوری خرازی، بررسی مسائل بیکاری در ایران، اسفند 1350، انتشارات مرسسه کار و تأمین اجتماعی، صص 63-57.
35 . محمدحسن، نبوی،مدیریت اسلامی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، قم، 1377، چ 4، ص129.
36 . همان، ص 130.
37 . همان، ص 220.
38. همان، صص 133-129.
فهرست منابع
* قرآن كريم
1. محمدی نژاد، حسینعلی، مبارزه با مفاسد اقتصادی، تابستان 1386، تهران، انتشارات نخیل، چ1 .
2. موسویان، عباس، کلیات نظام اقتصادی اسلام، 1379،قم، انتشارات دارالثقلین، چ2.
3. سبزی، ابوالفضل، وارونهها و خرافات در آخر الزمان، 1388، قم، دارالکرامة، چ3.
4. مصباح یزدی، محمدتقی، تهاجم فرهنگی، پائیز 1380، انتشارات مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، چ باقری.
5. غفوری خرازی، شهین، بررسی مسائل بیکاری در ایران، اسفند 1350، انتشارات مؤسسه کار و تأمین اجتماعی.
6. اسعدی، نگار، آسیب های شغلی، تهران، 1386، چ 1.
7. نبوی، محمدحسن، مدیریت اسلامی ، قم، 1377، چ4، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
8. قرائتی، محسن، تفسیر نور ، ج1، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
9. دهخدا، علي اكبر، لغت نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1373.
10. معين، محمد، فرهنگ فارسي معين، به اهتمام عزيز الله عليزاده، تهران، ندا، چ 1، 1381.
11.عباس نژاد، محسن، قرآن و اقتصاد،مؤسسه انتشاراتی بنیاد پژهش های قرآن،.
12. طباطبایی،محمدحسین، تفسیرالمیزان، مترجم سید محمد باقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم، 1388، ج 2،
گردآورندگان:
زهره مؤذنزاده و معصومه کریمی
صفحات: 1· 2
فرم در حال بارگذاری ...
